آموزش تغییرات جنسی دوران بلوغ
سنین ۱۲ـ۹ سالگی برای بسیاری از نوجوانان به معنی مرحله‌ای جدید از زندگی است که با تغییرات ویژه‌ای در بدن آشکار می‌شود. در این دوره باید آمادگی‌های لازم در مورد بلوغ جنسی و تغییرات ناشی از آن (به‌ویژه در دختران) ایجاد شود.
این مرحله که با آغاز نوجوانی و بلوغ همراه است، می‌تواند نگرانی‌های ویژه‌ای را در فرد ایجاد کند که از مسائل مربوط به بلوغ و تغییرات ناشی از آن سرچشمه می‌گیرد. دختران ده‌ساله‌ای که تغییرات بدنی ناشی از این دوره را تجربه می‌کنند نسبت به‌خود حساس‌تر شده و از بلندی یا کوتاهی قد خود نسبت به همسالان نگرانند. به‌علاوه بزرگ شدن و جوانه‌زدن سینه‌ها نیز ممکن است برای آنها نگرانی‌هائی ایجاد به‌وجود آورده و فکر کنند نسبت به سایر دوستانشان ظاهر زنانه‌تری پیدا کرده‌اند.
این نگرانی‌ها منحصر به دختران نیست، در پسرانی هم که در حوالی سن ۱۵ سالگی از همسالان خود کوتاه‌تر بوده و افزایش قد ناشی از بلوغ در آنها رخ نداده است و در بسیاری از موارد میان دوستان خود جائی ندارند، این نگرانی‌ها طبیعی بوده و باید به فرد اطمینان داد که بلوغ هر شخص سیستم منحصربه‌فردی پیروی می‌کند، بنابراین نباید به خاطر به تعویق افتادن نشانه‌های بلوغ پریشان شود. به‌علاوه، آگاهی کلی از سیستم تولیدمثل و روش کار آن نیز باید به نوجوان داده شود (آموزش مسائل جنسی و احکام شرعی نیز در این دوران توصیه می‌شود).
● تغییرات فیزیکی ناشی از بلوغ
بلوغ به‌عنوان مرحله‌ای از زندگی تعریف می‌شود که طی آن تکامل غدد جنسی منجر به بروز صفات ثانویه جنسی، جهش رشدی و ایجاد قدرت باروری در فرد می‌شود. این تغییرات به‌واسطه هورمون‌های جنسی رخ می‌دهند.
ترشح ماده‌ای از هیپوتالاموس که منجر به به تولید هورمون‌های جنسی در هیپوفیز می‌شود، می‌تواند تولید هورمون‌های جنسی دیگری را در اندام‌های جنسی تحریک نماید.
این هورمون‌ها مسئول رشد پستان‌ها و رحم در دختران و تمام صفات ثانویه جنسی در پسران هستند. هورمون جنسی مردانه‌ای که از غده فوق کلیه ترشح می‌شود مسئول ایجاد موهای جنسی در دختران و کمک به رشد این موها در پسران است.
● مراحل بلوغ در پسران:
بلوغ پسران معمولاً بین سنین ۱۱ تا ۱۴ سالگی رخ می‌دهد. اولین مرحله، رشد بیضه‌هاست که با پررنگ‌شدن و نازک‌تر شدن پوست بیضه و رشد آلت همراه است. با پیشرفت مراحل بلوغ، افزایش رشد موهای زهار، زیربغل، صورت و همچنین خشن‌تر شدن صدا و توانائی نعوظ رخ می‌دهد. جهش رشدی که همراه با افزایش اندازه بدن و توده ماهیچه‌ای است، در مراحل بعدی بلوغ و در سنین ۱۴ تا ۱۶ سالگی اتفاق می‌افتد و دو سال پس از دختران به حداکثر خود می‌رسد.
● مراحل بلوغ در دختران:
بلوغ در دختران زودتر از پسران رخ می‌دهد و اولین مرحله بلوغ در این جنس با جوانه‌زدن پستان‌ها در سنین ۱۰ تا ۱۱ سالگی رخ آغاز شده و با رشد موهای زهار و زیربغل ادامه می‌یابد. جهش رشدی معمولاً نسبت به پسران زودتر رخ می‌دهد و با اولین عادت ماهانه که در سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی رخ می‌دهد کامل می‌شود. فاصله بین آغاز بلوغ و اولین قاعدگی ۲ تا ۵/۲ است.
● تغییر فعالیت‌ها و میل جنسی در جوانان
▪ پسر
در میان تغییرات ناشی از بلوغ، تغییرات ایجاد شده در اعضاء تناسلی و میل‌جنسی آشکارترین تحولات این دوره هستند.
نوجوانان نیازمند سازگاری با تغییرات پدید آمده در اعضاء بدن و ایجاد تصویری جدید از خود در ذهن هستند و باید هماهنگی لازم بین نقش‌های دوگانه فعالیت جنسی، یعنی لذت‌بخش بودن این امر و نقش آن در تولیدمثل و بقای نسل را در ذهن ایجاد نمایند.
اغلب جوامع تلاش می‌کنند محدودیتی را برای فعالیت جنسی نوجوانان در دوران پیش از ازدواج فراهم نمایند. این محدودیت‌ها به ارزش‌های مذهبی و فرهنگی جامعه بستگی دارد و انتقال این ارزش‌ها به نوجوانان، نیازمند درک صحیح از فیزیولوژی بلوغ و برقراری ارتباط مناسب و ایجاد حس اعتماد در آنها است.
غریزه جنسی طی بلوغ در نوجوانان به حداکثر خود می‌رسد. بسیاری از پسران از بزرگ شدن اعضاء تناسلی خود در این دوران نگرانند و آن را زشت و خجالت‌آور می‌دانند. اگر چه توانائی نعوظ در نوزادان پسر وجود دارد اما طی بلوغ، توانائی انزال را تجربه می‌کنند. اولین انزال، اغلب در خواب و به‌صورت خودبه‌خود یا طی رؤیاهای شهوانی (Wet dreams) روی می‌دهد.
اغلب نوجوانان برای این تجربه آمادگی لازم را ندارند و این امر، نگران‌کننده و مشکل‌ساز و برای اغلب نوجوانان خجالت‌آور است مگر اینکه پیش از بلوغ، آمادگی‌های لازم به آنها داده شده باشد.
نوجوانانی که راهنمائی‌های لازم را در این موارد از والدین خود دریافت نکرده‌اند، با رو آوردن به دوستان و همسالان خود اطلاعات غلطی دریافت می‌کنند.
▪ دختران
برخلاف پسران، غریزه جنسی در این دوره بر عضو تناسلی متمرکز نمی‌شود اما اغلب دختران با آغاز اولین عادت ماهانه حساسیت بیشتری نسبت به اندام تناسلی خود پیدا می‌کنند.
واکنش روانشناختی هر دختر نسبت به آغاز قاعدگی منحصربه‌فرد است و تحت‌تأثیر اطلاعات او از این روند قرار دارد. سؤال درباره اطلاعات و احساس او نسبت به شروع قاعدگی می‌تواند در ارائه خدمات بهداشتی و راهنمائی‌های لازم در این‌مورد به او مفید باشد.
● آموزش مسائل جنسی به کودکان و نوجوانان
مسئولیت آموزش مسائل جنسی به کودکان از مهم‌ترین موارد تربیتی است که گرچه برعهده والدین و اولیاء مدرسه (به‌ویژه مربیان مسائل شرعی و تربیتی) گذاشته شده، اغلب به فراموشی سپرده می‌شود یا ارائه اطلاعات به جوانان به‌گونه‌ای است که تمام نیازهای آنها را دربرنگرفته و گاه باعث سردرگمی آنها می‌شود.
در پژوهش‌ها مشخص شده که بیشتر آموزش‌های دختران توسط مادران آنها انجام می‌شود و پسران در این مورد اطلاعات اندکی از پدران خود فرا گرفته‌اند.
اصولاً به‌نظر می‌رسد مادران بیش از پدران در انتقال اطلاعات جنسی به فرزندان نقش دارند و در بسیاری از موارد، پدران این مسئولیت را از خود سلب کرده و به تمامی برعهده مادر می‌گذارند. با این‌حال، حتی در بسیاری از موارد که پدر و مادر بنا به‌نظر خودشان اطلاعات کافی را در اختیار بچه‌ها گذاشته‌اند، اغلب والدین نیازهای فرزندانشان را در مورد آموزش‌های جنسی دست‌کم گرفته و آن را به فراموشی سپرده‌اند.
● سه مانع اساسی در طرح مسائل جنسی بین فرزندان و والدین وجود دارد:
۱) فقدان آگاهی والدین از چگونگی ارائه تعالیم جنسی و عدم احساس راحتی آنها در طرح این مسئله
۲) ترس از شکستگی حریم‌های خانوادگی
۳) عدم آگاهی از زمان مناسب برای ارائه آموزش‌های جنسی
● آموزش مسائل جنسی با در نظر گرفتن ۳ مورد زیر باید انجام شود:
۱) آموختن و ادراک حقیقت‌ها و عواقب ناشی از فعالیت‌های جنسی (به‌ویژه در نوجوانان)
۲) ارائه چهارچوبی از ارزش‌های مذهبی ـ اجتماعی و خانوادگی در مورد ارتباط فعالیت‌های جنسی به نوجوانان
۳) آموختن این نکته به نوجوان که کجا و در کدام موقعیت‌ها باید احساسات و هیجان‌های خود را بروز دهد. در مورد طرح این مسائل با بچه‌ها نیز می‌توان گفت که مناسب‌ترین زمان برای آموزش مسائل جنسی، زمانی است که خود او سؤالی مطرح می‌سازد. در این هنگام، حس کنجکاوی او برانگیخته شده و باید از آن استفاده شود یا به تجربه مشخص شده است کودکانی که در روستا زندگی کرده و شاهد فعالیت‌های جنسی حیوانات و تولیدمثل آنها بوده‌اند، سؤال‌های کمتری در این مورد از والدین خود می‌پرسند.
طرح مسائل در مورد بلوغ و نشانه‌های آن پیش از بلوغ نیز فرصت خوبی برای حل مشکلات آموزشی کودکان و نوجوانان خواهد بود. در غیر این‌صورت او ناچار به گرفتن اطلاعات غلط از محیط و گروه‌های همسان خود خواهد شد.
● نوع آموزش‌های لازم
آموزش‌هائی که به فرزندان در رابطه با حیات غریزی‌شان داده می‌شود ممکن است به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشد.
اصولاً آموزش مستقیم مسائل اساسی و موردنیاز فرزندان، توانائی فوق‌العاده و تیزهوشی و دلسوزی خاصی می‌خواهد زیرا از یک نظر باید آگاهی‌های لازم را به کودک داد و در جهتی دیگر مراقب بود که این امر سبب بیداری زودرس نشود.
▪ آموزش غیرمستقیم:
در آموزش غیرمستقیم مسائل زندگی غریزی و دریافتن پاسخ به سؤالات متعددی که در همه کودکان وجود دارد، می‌توان از این شیوه‌ها استفاده کرد:
۱) نگهداری حیوانات در خانه: نگهداری مرغ، گنجشک و حتی گوسفند در خانه بسیاری از مسائل را حل می‌کند و زایمان گربه و گاو خیلی از مبهمات را از ذهن‌های می‌زداید. کودکانی که در مزارع و کشتزارها بزرگ شده‌اند، زودتر از دیگر کودکان پاسخ سؤالات خود را یافته‌اند.
۲) تولید گل و گیاه: کشت بذرها و تولیدمثل گل و گیاه و رشد آنها، هم درس مناسب و مشابهی برای فرزندان است و کودک با مشاهده آنها به‌تدریج می‌تواند زمینه را با زندگی واقعی خود منطبق سازد. این تولیدمثل‌ها از جهت‌های گوناگونی شبیه انسان است و کودک و جوانان در این رابطه سردرگم نمی‌شوند.
۳) ذکر داستان‌ها: از شیوه‌های دیگری که در این رابطه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، داستان‌ها و افسانه‌هائی است که حتی می‌توانند ساخته و پرداخته شوند و دربرگیرنده اطلاعات و نکات ارزنده‌ای باشند و برای سؤالات پی‌درپی و فراوان کودکان و نوجوانان پاسخ‌هائی ارائه دهند.
۴) ملاحظه وضع نوزادان: نوزادی در خانه‌ای به‌دنیا می‌آید و حیرت و تعجب کودکان را برمی‌انگیزد. شکل تغذیه او را می‌بینند و ملاحظه می‌کنند که مادران با چه رغبت و علاقمندی پستان در دهان نوزاد می‌گذارند و به کودک شیر می‌دهند. در هنگام همین مراقبت و تغذیه، دنیائی از مسائل و مطالب به کودک آموخته می‌شود، او متوجه خیلی از مسائل شده و از کیفیت رشد و دنیای خاص زنان آگاه می‌شود و چه بسیار که کودک در این رابطه سؤالاتی از مادر خود به‌عمل آورده و مادر می‌تواند با حوصله و دقت به پرسش‌های او پاسخ گوید.
۵) استفاده از فرصت‌ها: مسئله هنگامی اهمیت پیدا می‌کند که فرصت و زمینه جدید پدید آید. برای نمونه هر حاملگی یا زایمان که در رابطه با انسان یا حیوانی پدید آید، کنجکاوی کودک را تحریک می‌کند. در چنان صورتی امکانی به‌دست می‌آید که بسیاری از مباحث مربوط به سؤلات کودک پاسخ داده شود.
در همه حال، این نکته باید مورد توجه والدین و مربیان باشد که افشای حقایق پیش از موعد، موجب بی‌نظمی‌هائی در رابطه با حیات کودکان خواهد شد و بیداری بی‌موقع سبب پیشروی جنسی است.