تیکها
حرکات کریفورم یا رقص آسا (choreiform movements) ، به حرکات بدنی تصادفی غیر منظم و نامکرری دلالت می‌کند که شبیه رقص هستند. حرکات دیستونیک (Dystonic Movements) ، حرکات کندتر و همراه با پیچ و خمی هستند که حالات انقباض عضلانی طولانی بین آنها فاصله باشد. حرکات اتتوئید ، حرکاتی کند ، نا مرتب و یا پیچ و تاب هستند که بیشتر در انگشتان دستها و پاها بروز می‌کنند. حرکات میوکلونیک (Myoclonic Movements) ، انقباضهای عضلانی کوتاه و شوک مانندی هستند که ممکن است در قسمتی یا همه جای یک عضله ظهور کنند ولی گروه کاملی از عضلات را در برنمی‌گیرند.
اسپاسم نیمرخی (Hemifacial Spasm) ، به جهشهای نامنظم ، مکرر و یک طرفه عضلات صورت اطلاق می‌شود. سینکنزی به حرکات گوشه دهان هنگامی که فرد می‌خواهد چشمهایش را ببندد و عکس آن دلالت می‌کند. به علت اهمیتی که وجود تیک برای تشخیص این گروه از اختلالات دارد، از آنها به عنوان اختلالات تیک هم نام برده می‌شود.
اختلال تیک گذرا یا ناپایدار
مشخصه اصلی این بیماری بروز تیکها یا حرکات غیر ارادی ، سریع ، مکرر و عود کننده در قسمتی از عضلات بدن است. رایج‌ترین این تیکها در عضلات صورت یا چشمها مثلا چشمک زدن غیر ارادی دیده می‌شود، ولی ممکن است کل عضلات سر ، تنه یا دستها و پاها را نیز شامل شود. تیکها ممکن است عضلات دستگاه تکلم و ایجاد صدا را هم دربرمی‌گیرند. فرد ممکن است فقط یک تیک داشته باشد یا چند تیک مختلف. در صورت اخیر ، تیکهای مختلف ممکن است همزمان باهم ، به صورتی متوالی ، یا مجزا و مستقل از هم بروز کنند.
شدت بروز تیکها در هفته‌ها یا ماههای مختلف می‌تواند تغییر کند. ناراحتی‌های دیگر یا انتظار تیک ممکن است باعث تشدید آن شود. به هنگام خواب تیکها از بین می‌روند و اگر فرد به کار جالبی ، سرگرم شود، دفعات و شدت بروز تیکهای او تقلیل می‌یابد. شروع تیکها معمولا در دوره کودکی یا نوجوانی است. برای تشخیص اختلال تیک گذرا ، حرکات غیر ارادی فرد باید حداقل به مدت یک ساعت ادامه یافته باشد. مطالعات نشان می‌دهد که بین 12 تا 24 درصد کودکان ممکن است برای مدتی دچار تیک بوده باشند. نرخ بروز این اختلال در میان پسر بچه‌ها سه برابر دختر بچه‌ها گزارزش شده است.
معیارهای تشخیص اختلال تیک گذرا
- شروع در دوره کودکی یا نوجوانی
- وجود تیکها یا حرکات بدنی سریع ، غیر ارادی ، بدون قصد و هدف ، مکرر و عود کننده.
- توانایی فرد برای جلوگیری از حرکات غیر ارادی خود برای چند دقیقه یا چند ساعت.
- تغییر شدت علائم بیماری در طول هفته ها یا ماهها
- ادامه علائم اختلال به مدت حداقل یک ماه ولی نه بیشتر از یکسال
اختلال تیک حرکتی مزمن
مشخصات اصلی این اختلال وجود تیکهایی است که در هر زمان بیش از سه گروه از عضلات بدن را شامل نشود و درجه شدت این حرکات در طی هفته‌ها یا ماهها ثابت مانده و حداقل به مدت یکسال ادامه یافته باشد. تیکهای مربوط به دستگاه تکلم در این اختلال کمتر دیده می‌شوند و هرگاه دیده شوند چندان بلند ، شدید یا چشمگیر نخواهند بود. تیکهای صداداری که در این اختلال مشاهده می‌شوند غالبا صداهای خرخر مانندی هستند که بر اثر انقباض عضلات قفسه سینه یا شکم ایجاد شده‌اند. سن شروع این بیماری یا در کودکی و یا پس از سن چهل سالگی است. در صورت بروز در سنین بزرگسالی تیک معمولا فقط در گروه واحدی از عضلات دیده می‌شود.
معیارهای تشخیص اختلال تیک حرکتی مزمن
بروز تیکها یا حرکات سریع ، غیر ارادی ، بدون قصد و هدف ، مکرر و عود کننده که در هر زمان بیش از سه گروه از عضلات را در نمی‌گیرد.
ثبات و عدم تغییر درجه شدت تیکها در طی هفته‌ها یا ماهها
ناتوانایی فرد برای جلوگیری ارادی از بروز تیکها برای چند هفته یا چند ساعت
ادمه علائم بیماری حداقل برای یکسال
اختلال تورت
مشخصه عمده این اختلال تیکهای شدید ، از جمله در دستگاههای صوتی مریض است. این تیکها را مریض می‌تواند بطور ارادی برای چند دقیقه یا چند ساعت سرکوب کند. شدت ، فراوانی و محل بروز علائم بیماری ممکن است در هفته‌ها یا ماههای مختلف فرق کند. این تیکها معمولا در ناحیه سر بروز می‌کنند ولی غالبا قسمتهای دیگر بدنه از قبیل تنه و بازوها و پاها را نیز در بر می‌گیرند.
تیکهای صوتی شامل ایجاد صداهای گوناگونی از قبیل خرخر کردن ، قورت دادن ، پارس کردن ، دماغ کشیدن ، سرفه کردن و ... می‌باشد. و نیز تمایل غیر قابل مقاومت به ادای کلمات مستهجن یا فحش آمیز که اصطلاحا کورولالیا نامیده می‌شود، در 60 درصد موارد دیده می‌شود. تمام علائم این بیماری بر اثر فشار و ناراحتی تشدید می‌شوند ولی به هنگام خواب از بین می‌روند و اگر مریض به فعالیت جالبی مشغول شود تخفیف پیدا می‌کند.
دیگر علایم
از علائم دیگری که گاهی در این افراد دیده می شود، اکوکینزی ، پالی لالیا ، کوپرولالیای ذهنی ، شک وسواس آمیز و تمایل اجبار گونه یا وسواس برای دست زدن به اشیا مختلف یا انجام حرکات بدنی پیچیده از قبیل چهار زانو نشستن ، خم کردن کامل زانو ، گام زدن به طرف عقب و چرخ دادن تن به هنگام راه یافتن می‌باشد.
زمان بروز اختلال تورت
این اختلال معمولا در اوایل زندگی گاهی 2 سالگی و تقریبا همیشه قبل از 13 سالگی بروز می‌کند و غالبا برای بقیه زندگی ادامه می‌یابد. در بعضی موارد ممکن است علائم بیماری برای مدتهای کوتاه از بین برود و بعد مجددا بروز کند. گاهی هم فرد قبل از رسیدن به بزرگسالی کاملا شفا پیدا می‌کند. تقریبا در نصف موارد ، اولین علامت بیماری یک تیک منفرد ، بیشتر به صورت چشمک زدن می‌باشد. علائم اولیه بیماری همچنین شامل در آوردن زبان ، چهار زانو نشستن ، بوکشیدن جست و خیز کردن پاک کردن گلو ، یا لکنت زبان ، ادای صداها یا کلمات و... می‌باشد.
معیارهای تشخیص اختلال تورت
سن شروع بین 2 و 15 سالگی
وجود حرکات بدنی غیر ارادی سریع ، مکرر ، بدون هدف و رجوع کننده که گروههای عضلانی متعددی را در بر می‌گیرند.
تیکهای صدادار چند گونه
توانایی مریض برای سرکوب کردن حرکات غیر ارادی خود به مدت چند دقیقه تا چند ساعت
تغییر در شدت علائم در طی هفته‌ها یا ماهها
مداومت این علائم به مدت بیش از یکسال
علت تورت چیست؟
از آنجائی که افزایش شیوع اختلال تورت ، در وابستگاه درجه یک افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد، یک عامل ارثی ، در سبب شناسی پیشنهاد شده است. در یک مطالعه معلوم شد که وابستگان درجه اول بیماران مبتلا به اختلال تورت ، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال تورت ، اختلال تیک حرکتی مزمن و اختلال وسواس- اجبار قرار دارند. جالب است که احتمال خطر با جنسیت رابطه داشت. احتمال خطر برای وابستگان درجه اول مذکر برای هر گونه تیک 50 درصد و برای افراد مونث 31 درصد بوده است.
درمان تورت
داروها ، مثل هالوپریدول ، غالبا برای اختلال تورت تجویز می‌شوند و 80-70% بیماران تا حدودی نفع می‌برند. به علت عوارض جانبی نامطلوب ، فقط 30-20% برای دوره‌ای طولانی دارو مصرف می‌کنند. اما در مقادیر کمتر ، بیماران ممکن است بهبودی علائم را تجربه کنند و واکنشهای جانبی کمتری ظاهر سازند. برنامه‌های کنترل رفتاری و آموزش مهارتهای خودآگاهی ، ممکن است به بعضی از بیماران تورت کمک کند.